Ekoturizm, Tüketmeden Turizm Yapmanın Önemli Bir Yolu. Ekoturizm uzun zamandır tartışılan fakat henüz yeterince bilinmeyen ve hak ettiği ilgiyi görememiş bir alan. Ekoturizmin ne olduğunu, ülkemiz ve insanımız için değerini ve ekoturizme dair merak edilen soruları siz okuyucularımız için Yeni Yüzyıl Üniversitesi, Turizm ve Otel İşletmeciliği bölümü öğretim görevlisi Gizem Şahin’e sorduk.
Ekoturizm deyince ne anlamamız/düşünmemiz gerekiyor?
Kitle turizminin yarattığı olumsuz etkilere karşı bir hareket olarak nitelendirilebilir. Uluslararası turizm hareketlerinde yaşanan artışlar, her ne kadar ekonomik yönden faydalı olarak nitelendirilse de çevresel yönden benzer olumlu etkilere sahip değil. Bölgelerde kontrolsüz bir şekilde yapılaşmalar artıyor ve bu durum çevre üzerinde olumsuz baskılar yaratıyor. Bununla birlikte, turizm denen olgunun çevresel ve sosyal faydaları geri plana geçmeye başlıyor. Eko turizm de bu noktada önemli bir role sahip. Hatta bugün üzerinde konuştuğumuz sürdürülebilir turizm kavramı için de önemli bir temel oluşturuyor. Eko turizm ile birlikte doğaya ve yerele dönüşten, bölgedeki potansiyelin korunması ve geliştirilmesine kadar çok çeşitli süreçlerden bahsedebiliyoruz. Bir bölgede de turizm faaliyetlerinin sürdürülebilir olması bu etmenlere bağlı olarak şekilleniyor. Çevresel etmenleri korumadığımız zaman, bölgenin gelecek nesillere aktarımı ve onların bu kaynaklardan faydalanması mümkün olmuyor. Ayrıca, turizme dair faydanın yerel halka da bölüştürülmesi önem kazanıyor. Sürdürülebilirliğe hizmet etmeyen turizm anlayışında, her daim kâr belirli bir kesimin elinde oluyor. Gerçek bir turizm anlayışının yerel halkı da sürecine dâhil etmesi ve onun da refahını düşünebiliyor olması gerekiyor.
Ülkemiz açısından ekoturizm, mesela başka ülkelerle kıyaslandığında avantajlı ve dezavantajlı olduğu konular nelerdir?
Ülkemiz eko turizm potansiyeli açısından oldukça geniş kaynaklara sahip, gerçek anlamda turizm cenneti olarak sayılabilecek bir ülke. Son yıllarda, ülkemizin birçok bölgesinde eko turizm alanları geliştirilerek turizm kapsamında kullanılıyor. Sürdürülebilir turizm başlığı altında gerçekleştirilen bu faaliyetler, bölgede üzerinde de önemli etkiler yaratıyor. Sürdürülebilir turizm dediğimiz zaman, kadınların, gençlerin ve yerelin sürece dâhil olması önem kazanıyor. Son yıllarda görülüyor ki, ülkede yerel halkın sürecin içinde olduğu, kadın kurucular ile gelişen ve gençlerin de istihdam sağlayabildiği önemli hareketler var. Bu nedenle, ülkemizin potansiyelinin farkına varmamız ve bu alanda artan çalışmaları ülkemiz için önemli bir avantaj olarak görüyorum. Bu faaliyetler sayesinde insanlar hem bölgelerini tanıtma şansı buluyor, hem istihdam şansı elde ediyor hem de bakış açısında olumlu değişimler yaşayabiliyor. Bazı bölgelerde yerel halk eğitimler alarak turizm sürecine kazandırılabiliyor. Örneğin, Kars’ta açılan Peynir Müzesi var. Hatta o bölgede kültürel değerleri yaşatmak adına önemli çalışmalar gerçekleştirildi ve orada özellikle Zümran Hanım’ın hikayesi beni oldukça etkiledi. Zümran hanımın başkanlığını yaptığı dernekte, bitki literatürünü kavramak için kadınlar 1 sene Fransızca eğitim alarak Fransızca öğreniyorlar ve eğitim seviyeleri yüksek olan insanlardan söz etmiyoruz. Hatta buna ek olarak da iletişim vb. konularda eğitimler almışlar ve eko turizm faaliyetlerine başlamışlar. Bunlar ülkemiz için oldukça kıymetli adımlar. Ülkemizin her kesiminde var olan insanların bu hareket için üretmeye ve kendini geliştirmeye gönüllü olması en önemli avantajımız olarak görülebilir. Bununla birlikte, bu gelişimlere veren desteklerin artması da önem taşıyor. Her ne kadar bölgesel eğitimlerden bahsetsek de bazı bölgeler potansiyelini geliştirecek akademik bir bilgi ya da farkındalığa sahip olamayabiliyor. Doğaya verilen önem, bazı bölgeler için geri planda kalabiliyor. Bunlar bizim için dezavantaj olarak görülebilir. Çünkü turizm her daim döviz getiren bir alan olarak bilinir ve bu durum turizm faydalanıcılarını daha yoğun rekabete itebilmektedir. Eğer o bölgedeki turizm faaliyetleri de dönemlik ise bu daha yoğun hissedilir. Hala bazı alanlarda çevrenin önüne ekonominin koyulması, çevresel farkındalıkların yeterince oluşamaması, turizmin bazı alanlarda dönemlik olmasının yarattığı olumsuz etkiler ve bazı bölgelerdeki eğitim ve bilinç seviyesinin düşüklüğü dezavantaj olarak görülebilir.
Ekoturizm geleceğini ve yaşanılan zorluklar ve fırsatları değerlendirebilir misiniz?
Eko turizmin geleceğini geçmişi ile birlikte ele almak istiyorum. Eko turizm, literatürde 1960-1970’lerde tartışılırken Türkiye’de ilerleyen dönemlerde literatürde yer bulduğunu görebiliyoruz. Özellikle 2000’li yıllarda bu alandaki çalışmalara rastlıyoruz. Dünya ülkeleri hem turizmi uygulamada hem de zararlı etkilerini azaltan süreçleri geliştirmede bizden önde hareket ediyor olsa da ülkemizde de bu farkındalıkların ve çalışmaların katlanarak devam ediyor olması olumlu bir tablonun varlığını bize gösteriyor. Bu nedenle, eko turizmin geleceğinden oldukça umutluyum. Zaten hem ülkemizde hem de dünyada özellikle Covid-19 döneminde artış gösteren bir doğaya dönüş isteği var. Kamp turizmi, glamping turizmi gibi çeşitli turizm türleri artışa geçti. İnsanlar bakıldığında, artık otel odalarına sıkışıp kalmak yerine bölgesel kültürü deneyimleyecekleri ve doğa ile baş başa kalacakları alanları tercih ediyorlar. Şehir hayatının üzerlerinde yarattıkları olumsuz etkiden kurtulmak için de insanların sığınacakları ilk yer doğa oluyor. Bu yüzden doğaya dönüş ve doğa temelli yapılacak her türlü faaliyetlerin katlanarak artacağı inancındayım. Ayrıca, artan bir sorumlu turist kitlesi var ve insanlar artık çevre konusunda oldukça bilinçli. Bununla birlikte, turizm ile ilgili hem ülkemizde hem de dünyada geliştirilen stratejilere baktığımızda da sorumlu ve sürdürülebilir sistemlerin turizm süreçlerine entegrasyonu önem kazanıyor. O yüzden, bunların hepsini bir fırsat olarak görüyorum ve önemli olduğunu düşünüyorum. Zorluklara baktığımızda da en önemli zorluğu eşitsizlikler konusunda görebiliriz. Dünyada baktığımızda iklim krizlerini ve olumsuz çevresel etkileri yoğun yaşayan ülkeler bulunuyor ve bu ülkeler ekonomik, sosyal ve çevresel açıdan büyük tehdit altında kalıyorlar. Diğer ülkelere nazaran, çevresel etkileri düşünmekten daha farklı önceliklere sahip olabiliyorlar ya da çevrenin geliştirilmesi için gerekli altyapıları bulunmayabiliyor. Sürdürülebilir kalkınma hedeflerini içeren raporları da göz önüne alırsak, bölgeler arası eşitsizlikler hala yeterli düzeyde çözülebilmiş değil. Bu nedenle, yaşanan eşitsizlikler eko turizm gibi faaliyetlerin önünde bir engel teşkil ediyor.
Ekoturizm topluma ne tür katkılar sağlayabilir?
Sosyal açıdan baktığımızda bölge halkı üzerinde oldukça önemli değişimler görebiliyoruz. Bakış açıları belirli konulara karşı kırılabiliyor. Bir çalışmam için daha önceki dönemlerde Lavanta Kokulu Köy’de bir saha çalışması yapmıştım. Orada erkek bir katılımcının şu ifadesi dikkatimi çekmişti: “Önceden köyde şort giymemiz hoş karşılanmazdı, giyemezdik ama yerel halk turistleri göre göre şortlu gezmemize de ses çıkarmaz oldu.” Aslında, bu bahsettiğim farklılıkları önemli bir şekilde tanımlıyor. Yerel halkın düşünce yapıları turistler ile etkileşime girdiklerinde değişim gösterebiliyor. Bazı konularda esneklikler sağlayabiliyor ve turistlerin farklılıklarına saygı duyabiliyorlar. Bu da bölgede hoşgörünün geliştirilmesine katkıda bulunuyor. Yerel halkın farklı milletlere karşı olan olumsuz algılarını değiştirmesini sağlayabiliyor. Ayrıca, insanların kendilerini geliştirmelerine de yardımcı olabiliyor. Diğer soruda da değindiğim gibi, yabancı dil öğrenen, farklı eğitimler alarak kendini besleyen ve görgü kurallarına önem veren bir yerel halk dönüşümü başlayabiliyor. Çevresel açıdan baktığımızda, bölgedeki kaynakların korunması ve geliştirilmesi eko turizm ile sağlanabiliyor. Eko turizm, tüketmeden turizm yapmanın önemli bir yolu ve bölgenin potansiyelinin öne çıkmasını sağlayabiliyor. Bunu yaparken bozmuyor ve tahribat yaratmıyor. Böylece, hem bölgede sürdürülebilirliği sağlıyor hem de çevresel bozulmanın ortaya çıkaracağı etkileri bertaraf ediyor. Bu durum, bölgede yaşayan insanların yaşam kalitelerini de olumlu bir şekilde etkiliyor. Çünkü turizm temelli artan kirlenmeler sonucunda insan yaşamı tehdit altında kalıyor ve yerel halkın turizme yönelik algısını da olumsuz bir noktaya taşıyor. Eko turizm, çevreyi ve yerel halkı koruyarak bu süreçleri garanti altına alıyor. Son olarak ekonomik açıdan baktığımızda, yerel halkın istihdam şansını arttırarak ekonomik olarak gelişimlerine katkıda bulunuyor. Yerel halk gerek el emeğini satarak gerek ise turizm ile ilgili bir alanda çalışarak gelir sağlayabiliyor. Bölgede kadınların ve gençlerin istihdamında artış görülebiliyor. Ayrıca, yerel halk evlerini gelen turistlere kiralayarak paylaşım ekonomisinin olumlu etkilerinden de faydalanabiliyorlar.
Ekoterapi, İnsan-Doğa Arasındaki Karşılıklı Şifa
